مقدمه :
با پيشرفت و تحول سريع علوم و فنون و پيچيدگيهاي روزافزون آن، بالطبع نظامهاي توليدي و خدماتي نيز گسترش يافتهاست. اداره صحيح و مناسب اين گونه واحدها، مستلزم به كارگيري تكنيكهاي علمي و پيشرفته است. مباحث توليد و خدمات چنان گسترش يافته كه رشتههاي مهندسي سنتي نظير شيمي، راه و ساختمان، برق، مكانيك و ... پاسخگوي اين مسايل نيستند. بنابراين براي دفع چنين كمبودهايي در قرن حاضر و به ويژه طي چند دهه اخير، از پيوند رشتههاي گوناگون مديريت، اقتصاد و علوم مهندسي، رشته جديدي تحت عنوان ‹‹ مهندسي صنايع›› به وجود آمده است.
: مهندسين صنايع را چنين تعريف ميكند
شاخهاي مهندسي كه طراحي بهبود و ايجاد سيستمهاي يكپارچه متشكل از انسان، مواد ، تجهيزات و انرژي را در برميگيرد. اين رشته، از تركيت دانش مهارتهاي تخصصي در علوم رياضي، فيزيك و علوم اجتماعي با اصول و روشهاي تحليل و طراحي مهندسي پديد آمده و هدف از آن، تشخيص، پيشبيني و ارزيابي نتايجي است كه بايد از چنين سيستمهايي حاصل شود.
هدف :
به طور كلي، وظيفه مهندسين صنايع، گرد آوردن افراد، تجهيزات، مواد و اطلاعات است، به گونهاي كه قادر به انجام يك عمليات مفيد و مؤثر گردند. يك مهندس صنايع لزوماً درگير طراحي يك سيستم است و وظيفه او در درجه اول نظارت است. در عين حال، همان گونه كه در تعريف فوق عنوان شد، عنصري كه در مهندسي صنايع اهميت بسيار زيادي دارد، ارتباط اين رشته با انسان و علوم اجتماعي، علاوه بر علوم طبيعي (مثل فيزيك، شيمي و...) است. اين مسأله، محدوده دانش مورد نياز و نوع سيستمهايي را كه يك مهندس صنايع با آنها در ارتباط است، گسترش ميدهند.
مهندس صنايع:
مهندس صنايع نه تنها با طراحي، نصب، ارزيابي و طراحي مجدد اجزا سر و كار دارد بلكه با انسانهايي كه در سيستم فعاليت دارند يا با سيستم مرتبط هستند نيز سروكار دارد به گونهاي كه انسانها نيز بخشي از عناصر فعال در سيستم محسوب ميشوند.وظيفه مهندس صنايع طراحي اجزايي است كه سيستمهاي انسان _ ماشين را تكميل ميكنند. سپس تك تك اين اجرا، با يكپارچگي مناسب به منظور طراحي كل سيستم كنار هم قرار داده ميشوند. در عين حال، اجزاي مكانيكي ماشينها توسط مهندسين مكانيك طراحي و ساخته ميشود. نيروهاي محركه نيز عموما توسط مهندسين برق و الكترونيك تأمين ميشوند. فرايندهاي شيميايي را نيز مهندسين شيمي فراهم ميآورند. ساير متخصصين نيز وظيفه طراحي اجزايي را كه در حيطه تخصص آنهاست بر عهده دارند. مهندس صنايع موظف است اين متخصصين را هماهنگ كرده، با آنها همكاري كند
طبق تعريف كلي ياد شده، مهندسان صنايع، قابليت ارائه كار مطلوب در مجموعههاي صنعتي اعم از كارخانهها، واحدهاي توليدي كوچك و بزرگ، وزارتخانههاي صنعتي و واحدهاي خدماتي نظير شركتهاي مهندسي مشاور، مؤسسههاي بزرگ خدماتي، بيمارستانها، فرودگاهها و... را قبل از احداث، در حين راه اندازي و در حال كار، خواهند داشت، زيرا مهندسان صنايع با بهرهگيري از ابزارهاي مهندسي مناسب كه در طول دورههاي كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكتراي تخصصي كسب كردهاند، قدرت تفكر منظم را كسب كرده، در جهت طراحي نظامها و دستگاههاي جديد متشكل از انسان، مواد ، اطلاعات، انرژي و تجهيزات و همچنين توسعه نظامهاي فعلي و كاراكتر كردن آنها حركت ميكنند. همين امر باعث شده كه مهندسان صنايع عملا در بسياري از موارد خود تصميم گيرنده نهايي باشند يا به عنوان مشاوران اصلي تصميم گيرندگان، انجام وظيفه كنند
در زير به موارد اصلي وظايف مهندسين صنايع اشاره ميشود:
- انتخاب فرايندهاي مناسب و روشهاي به هم بندي (مونتاژ اقتصادي
- بررسي و انتخاب ابزار و تجهيزات مناسب جهت به كارگيري در يك سيستم
- طراحي امكانات شامل آرايش ساختمانها، ماشينها، تجهيزات اصلي و كمكي خطوط توليد و به همبندي
- طراحي انبارهاي مواد اوليه، كالاهاي نيمساخته و محصولات تكميل شده
- مكان يابي براي احداث كارخانهها و مجموعههاي خدماتي
- طراحي كارخانه و توسعه خطوط توليد
- مديريت واحدهاي تحقيق و توسعه
- اجراي شيوههاي تشويقي و ارتقاي بهره وري در يك نظام
- مديريت توليد، مديريت موجوديها و مديريت عمليات عامل مذكور مديريت كرد
- مديريت كيفيت محصولات توليدي
- الگو سازي رياضي با روشهاي تحقيق در عمليات، آمار و شبيه سازي
- برنامه ريزي كوتاه مدت، ميان مدت و بلند مدت
- برنامه ريزي تعميرات و نگهداري
- ارزيابي اقتصادي طرحها و پروژهها
- اجراي سيستم هاي تضمين كيفيت كالا به منظور ارتقاي كيفيت محصولات و همكاري در صادرات آنها، نظير سري ايزو 9000
- طراحي نظامهاي اطلاعات مديريت
بيشتر مهندسين صنايع در كشور ما، همچون ديگر مهندسان، در اين بخشها مشغول به انجام وظيفه هستند
كارخانهها، شركتهاي مهندسي مشاور و شركتهاي انتقال تكنولوژي، وزارتخانه هاي صنعتي، دانشگاهها و مراكز خدماتي در اين ميان، شاغلين در كارخانهها، تعداد بيشتري را به خود اختصاص دادهاند.
معرفی گرایش های مهندسی صنایع :
- تولید صنعتی:
عبارتست از فن به كار گیری مهارتهای تكنیكی اقتصادی و استفاده موثر و نظام یافته از نیروی انسانی ، زمان ، ماشین آلات و تجهیزات ، سرمایه ، ساختمان و مواد به منظور تولید كالا با كیفیت مطلوب . كه این دوره به منظور تربیت كارشناسانی تدوین شده است كه بتوانند به تجزیه و تحلیل و حل مسائل برنامه ریزی و كنترل تولید ، افزایش كارایی تولید و طرح ریزی واحدهای تولیدی بپردازند.
دانشجویان این رشته بعد از فارغ التحصیل شدن از توانایی های زیر بهره مند خواهند شد
بررسی مسائل تولید به صورت نظام یافته و ارائه راه حل مناسب
تامین مواد اولیه و نیمه ساخته مورد نیاز با قیمت اقتصادی و كیفیت مطلوب
بهره گیری از فضا ، ماشین آلات ، تجهیزات ، نیروی انسانی و زمان
برنامه ریزی صحیح تولید با توجه به تقاضای بازار ، امكانات تولیدی ، هزینه و زمان
كنترل آماری كیفیت محصولات حین ساخت و پس از آن
افزایش كارایی تولید و پایین آوردن قیمت تمام شده محصول
فارغ التحصیلان این رشته در بخشهای مهندسی تولید ، مهندسی صنایع ، برنامه ریزی و كنترل تولید ، طرح و توسعه كارخانجات و موسسات تولیدی و نیز واحدهای ستاد طرح و برنــامه و بهره برداری در وزارتخانه مربوط ( وزارت صنایع ) می توانند به كار بپردازند.
گسترش سریع این گرایش و كارایی بسیار بالای آن بازار كار بسیار خوبی را برای آن فراهم كرده است و فارغ التحصیلان آن نسبتا به سایرین از امتیازات بیشتری برخوردارند
- تكنولوژی صنعتی :
بیانگر تكنولوژی و روشهای ساخت قطعات صنعتی و شناسایی خطوط گوناگون تولیدی و مهارت در بهره گیری موثر از اجزای متشكله یك واحد تولیدی ( انسان ، ابزار ، ماشین آلات ، ساختمان و تاسیسات ) به منظور حصول حداكثر كیفیت در كسب محصولات است.
تربیت كارشناسان آگاه به مسائل تكنولوژی ساخت قطعات صنعتی در راه اندازی واحدهای تولیدی از جمله اهداف این گرایش است
- برنامه ریزی و تحلیل سیستمها :
به منظور تربیت كارشناسانی است كه بتوانند با بهره گیری از روشهای جدید و سیستماتیك و مدلهای ریاضی ، مسائل تصمیم گیری در سطح واحدهای صنعتی بزرگ را تجزیه و تحلیل كنند و بیشترین رهنمود را در استفاده از منابع موجود و عملكرد اجزاء متشكل سیستم ارائه دهند
مشاغلی كه فارغ التحصیلان این دوره می توانند احراز كنند عبارتند از:
واحد طرح و برنامه ریزی موسسات تولیدی ، وزارتخانهها و موسسات دولتی و خدماتی و برنامه ریزی
- ایمنی صنعتی :
به منظور تربیت كارشناسانی است كه بتوانند احساس امنیت از لحاظ روانی و جسمی برای نیروی انسانی كه مهمترین عامل برای اهداف بلند مدت مدیریت هستند را پیاده كنند . قابلیتهای تخصصی كه فارغ التحصیلان در این گرایش پیدا می كنند عبارتند از
ارگونومی و كاربرد آن در صنعت و طراحی وسائل ، ایجاد محیط استاندارد مورد نیاز برای نیروی انسانی با ایجاد شرایط مطلوب از لحاظ روشنایی ، تهویه ، دما ، اصولت و ... ، جلوگیری از آتش سوزی و مبارزه با حریق ، پوشش وسائل و ادوات الكتریكی ، بهداشت آب آشامیدنی ، ایجاد وسائل ایمنی و محافظت فردی ، كمكهای اولیه ، ایجاد امكانات رفاهی و امكانات زیست محیطی و غیره
وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر:
در كلیه گرایش های رشته مهندسی صنایع امكان ادامه تحصیل در سطح كارشناسی ارشد در داخل و یا سطوح بالاتر در داخل و یا خارج از كشور وجود دارد.
مهندس صنایع در بازارکار کشور به صورت ها و عناوین شغلی مختلفی مطرح است
- برنامه ریزی استراتژیک و عملیاتی سازمان
- مدیریت تولید
- مدیریت مهندسی
- مدیریت پروژه
- مهندسی لجستیک
- سیستمهای تولیدی
- مهندسی سیستمهای کیفیت
- مهندسی سیستمهای اطلاعاتی
- مهندسی مالی
- مهندسی ارزش
- مهندسی سیستمهای بهره وری
- طراحی فرایندها و ساختارهای سازمانی